بازار آتی چیست؟ یکی از ابزارهای مهم و پیشرفته در حوزه بازارهای مالی است که نقش مؤثری در مدیریت ریسک، کشف قیمت و تسهیل معاملات ایفا می‌کند. این بازار نوعی قرارداد معاملاتی را فراهم می‌آورد که در آن طرفین توافق می‌کنند کالایی مشخص را در زمانی معین در آینده و با قیمتی از پیش‌توافق‌شده معامله کنند. نکته مهم در بازار آتی این است که خریدار و فروشنده الزامی به تحویل یا دریافت فیزیکی کالا در پایان قرارداد ندارند، بلکه معمولاً از طریق تسویه نقدی، تعهدات خود را انجام می‌دهند. این ویژگی باعث شده است تا بازار آتی نه‌تنها برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان واقعی کالا، بلکه برای سرمایه‌گذاران، سفته‌بازان و پوشش‌دهندگان ریسک نیز جذاب باشد.
قرار داد آتی چیست؟
قرارداد آتی نوعی ابزار مالی است که طی آن دو طرف توافق می‌کنند کالایی مشخص را با قیمتی معین، در زمانی مشخص در آینده خرید و فروش کنند. این قراردادها در بازارهای رسمی و تحت نظارت، مانند بورس کالا منعقد می‌شوند و دارای مشخصات استانداردی از جمله نوع کالا، مقدار، زمان تحویل و محل تحویل هستند. یکی از ویژگی‌های اصلی قرارداد آتی این است که قیمت خرید یا فروش کالا از قبل تعیین می‌شود، حتی اگر معامله در آینده انجام گیرد.
قرارداد آتی در ابتدا برای پوشش ریسک نوسانات قیمت در کالاهای اساسی مانند گندم، نفت و فلزات پایه طراحی شد، اما امروزه برای دارایی‌های مالی مانند ارز و شاخص‌های بورسی نیز استفاده می‌شود. این قرارداد به سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان، واردکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده کمک می‌کند تا از تغییرات شدید قیمتی در آینده در امان بمانند و برنامه‌ریزی مالی دقیق‌تری داشته باشند. همچنین قراردادهای آتی برای سفته بازی و کسب سود از نوسانات بازار نیز کاربرد دارند.
هدف از بازار آتی چیست؟
همانطور که در بازار آتی چیست اشاره شد، بازار آتی، بستری پیشرفته برای انجام معاملات مالی است که به شرکت‌ها، کشاورزان، سرمایه‌گذاران و حتی دولت‌ها این امکان را می‌دهد تا با پیش‌بینی قیمت‌ها در آینده، استراتژی‌های خود را بهتر برنامه‌ریزی کنند. برخلاف بازارهای نقدی که معاملات در لحظه انجام می‌شوند، در بازار آتی افراد می‌توانند در زمان حال قراردادی برای خرید یا فروش دارایی در آینده منعقد کنند. این نوع بازار برای افرادی که نیازمند سرمایه هستند یا می‌خواهند از نوسانات قیمتی در امان بمانند بسیار مفید است. همچنین بانک‌های دولتی و بانک های غیر دولتی نیز می‌توانند از این ابزار برای پوشش ریسک‌های خود در بازارهای کالایی یا ارزی بهره‌مند شوند.
تسهیل دسترسی به سرمایه برای کسب‌و کارها
بازار آتی به کسب‌وکارهای نوپا و کوچک که نیازمند سرمایه برای رشد هستند، فرصتی برای دسترسی به منابع مالی بدون نیاز به وثیقه‌های سنگین می‌دهد. این کسب‌وکارها می‌توانند با انعقاد قراردادهای آتی، درآمد آینده خود را تثبیت کرده و آن را به‌عنوان تضمین نزد بانک‌های دولتی یا بانک‌های غیردولتی ارائه دهند. چنین کاری اعتماد سرمایه‌گذاران و مؤسسات مالی را افزایش می‌دهد. در نتیجه، جریان نقدی برای واحدهای اقتصادی کوچک آسان‌تر می‌شود و توسعه آن‌ها سرعت می‌گیرد. این کار نوعی ابزار اعتبار سنجی غیرمستقیم برای بانک‌ها نیز به شمار می‌آید.
کمک به دولت در تنظیم بازارهای کالایی و مهار تورم
بازار آتی ابزار بسیار موثری برای کنترل و هدایت قیمت کالاهای اساسی مانند گندم، برنج، شکر و نفت است. دولت‌ها و بانک‌های دولتی می‌توانند از قراردادهای آتی برای پیش‌بینی و مهار شوک‌های قیمتی استفاده کنند. این ابزار باعث می‌شود نوسانات شدید عرضه و تقاضا با پیش‌بینی‌های دقیق‌تر مدیریت شود و احتکار یا سوداگری کاهش یابد. همچنین برای بانک‌های غیردولتی نیز چارچوبی فراهم می‌شود تا سیاست‌های اعتباری خود را منطبق با پیش‌بینی‌های بازار طراحی کنند. در نهایت، بازار آتی به حفظ ثبات اقتصادی کمک می‌کند.
افزایش شفافیت در زنجیره تأمین تولیدکنندگان
شرکت‌هایی که در زنجیره تأمین فعال هستند، می‌توانند با استفاده از بازار آتی، قیمت مواد اولیه خود را پیشاپیش مشخص کنند. این شفافیت در تأمین مواد اولیه، برنامه‌ریزی تولید و فروش را بسیار بهینه‌تر می‌کند، به‌خصوص برای صنایع نیازمند سرمایه. بانک‌های دولتی و غیردولتی نیز در بررسی طرح‌های توجیهی این صنایع، به قراردادهای آتی به‌عنوان سند پیش‌بینی مالی نگاه می‌کنند. به‌این‌ترتیب، احتمال تأمین مالی موفق بیشتر می‌شود و مدیریت مالی به شکل پیشرفته‌تری صورت می‌گیرد. این روند به پایداری تولید نیز کمک می‌کند.
ارتقاء رقابت‌پذیری در سطح بین‌المللی
یکی از اهداف نوین بازار آتی، توانمندسازی بنگاه‌های داخلی برای رقابت با رقبای خارجی است. شرکت‌هایی که در بازارهای صادراتی فعال‌اند و نیازمند سرمایه هستند، می‌توانند با تثبیت قیمت کالا یا ارز در قراردادهای آتی، ریسک نوسان نرخ ارز یا قیمت جهانی را مدیریت کنند. این موضوع مورد توجه بانک‌های دولتی و غیردولتی برای ارائه تسهیلات ارزی قرار دارد. صادرات با ریسک کمتر، سودآورتر و پایدارتر می‌شود و جایگاه کشور در تجارت جهانی بهبود می‌یابد. در نتیجه، رشد اقتصادی نیز شتاب می‌گیرد.
مدل های قرار داد آتی چیست؟
قرارداد آتی کالا: در این نوع قرارداد، کالاهایی مانند گندم، نفت، فلزات یا محصولات کشاورزی مبنای معامله هستند. این قراردادها اغلب توسط تولیدکنندگان یا مصرف‌کنندگان عمده برای پوشش ریسک قیمت استفاده می‌شوند. بازار بورس کالا محل اصلی انجام این معاملات است.
قرار داد آتی مالی: قراردادهایی که بر پایه دارایی‌های مالی مانند شاخص بورس، ارز یا اوراق بهادار منعقد می‌شوند. هدف بیشتر سرمایه‌گذاران در این نوع، کسب سود از نوسانات قیمت است. این قراردادها بیشتر در بازارهای سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قرارداد آتی سهام: در این قرارداد، دارایی پایه یک یا چند سهم مشخص از شرکت‌های بورسی است. سرمایه‌گذاران می‌توانند بدون در اختیار داشتن فیزیکی سهام، از نوسانات قیمت آن بهره‌برداری کنند. ریسک بالا و سود بالقوه چشمگیر از ویژگی‌های این نوع قرارداد است.
نرخ بهره: این نوع قرارداد برای مدیریت ریسک تغییر نرخ بهره در آینده مورد استفاده قرار می‌گیرد. بانک‌ها و مؤسسات مالی از این ابزار برای تثبیت هزینه‌های مالی خود بهره می‌برند. به‌ویژه در بازارهای توسعه‌یافته کاربرد گسترده‌تری دارد.
اصلاحات مهم بازار آتی چیست؟
وجه تضمین اولیه: وجه تضمین اولیه مبلغی است که معامله‌گر برای ورود به قرارداد آتی باید نزد بورس یا کارگزار سپرده‌گذاری کند. این مبلغ تضمین اجرای تعهدات طرفین قرارداد است. میزان آن درصدی از ارزش قرارداد است و قابل تغییر توسط بورس می‌باشد.
حساب عملیاتی(مارجین): این حساب مخصوص ثبت تغییرات روزانه سود و زیان قراردادهای آتی هر معامله‌گر است. اگر زیان از حد مجاز بیشتر شود، معامله‌گر باید حساب را شارژ کند. در غیر این صورت، ممکن است موقعیت معاملاتی‌اش بسته شود.
تسویه روزانه: در بازار آتی، سود و زیان هر قرارداد در پایان روز محاسبه و به حساب معامله‌گران واریز یا از آن کسر می‌شود. این فرآیند باعث شفافیت و مدیریت بهتر ریسک می‌شود. به این عملیاتتعدیل حساب عملیاتی هم گفته می‌شود.
سر رسید قرارداد: تاریخی مشخص در آینده است که در آن قرارداد باید خاتمه یابد. معامله‌گران تا این تاریخ فرصت دارند موقعیت خود را ببندند یا تسویه کنند. پس از سررسید، قرارداد منقضی می‌شود.
موقعیت تعهدی باز: تعداد قراردادهایی که هنوز بسته یا تسویه نشده‌اند را نشان می‌دهد. این عدد میزان مشارکت فعال در بازار آتی را مشخص می‌کند. افزایش آن می‌تواند نشانه افزایش فعالیت یا ورود سرمایه‌گذاران جدید باشد.
سخن پایانی
بازار آتی چیست؟ بستری برای خرید و فروش کالا یا دارایی و انواع وام کار آفرینی و کالا در آینده با قیمت از پیش‌تعیین‌شده است که بدون نیاز به تحویل فیزیکی، از طریق تسویه نقدی انجام می‌شود. این بازار ابزاری برای مدیریت ریسک، کشف قیمت و جذب سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان است.
اهداف بازار آتی چیست؟ شامل تأمین سرمایه، کنترل نوسانات قیمتی، حمایت از پروژه‌های زیرساختی و تقویت رقابت‌پذیری در سطح بین‌المللی است. انواع قراردادهای آتی نیز شامل قرارداد کالایی، مالی، سهام و نرخ بهره می‌شود که در بورس‌های رسمی معامله می‌گردند.